Gediz Deltası

Gediz Deltası

Gediz Deltası, nüfusu 4 milyonu aşan bir metropolün içinde yer alan ve barındırdığı farklı habitatlar sayesinde binlerce canlıya yaşam ortamı sunan uluslararası öneme sahip nadir sulak alanlardan biridir. UNESCO'nun Dünya Doğa Mirası kriterlerini sağlamakta olup, listeye alınması için başvuru 2019 yılında yapılmıştır. Dünya ölçeğinde Önemli Doğa Alanı ve Önemli Kuş Alanı'dır. Flamingoların dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 10'u, İzmir'in Gediz Deltası'nda yaşamaktadır. Nesli tehlike altında girmeye yakın olan tepeli pelikan ile nesli tehlike altında olan Akdeniz foku ve Caretta caretta deniz kaplumbağasının birlikte yaşadığı nadir alanlardan biridir. Tüm Ege Denizi'ndeki en önemli balık yavrulama ve beslenme alanlarından biridir ve Türkiye'deki tuz üretiminin yaklaşık üçte biri burada gerçekleşmektedir. Delta, ulusal ve uluslararası yasalarla korunmasına karşın yeryüzünün en tehlike altındaki 255 Önemli Kuş Alanı'ndan biridir.

Coğrafya
Gediz Deltası tüm Akdeniz Havzası'ndaki en geniş sulak alanlardan biridir. Gediz Deltası, İzmir Körfezi'nin batı kıyısında Gediz Nehri'nin denizle buluştuğu noktada oluşmuş geniş bir sulak alan sistemidir. Deltanın doğu ve güneydoğusunu Yamanlar Dağı, kuzeydoğusunu Dumanlıdağ, kuzeyini ise Foça Tepeleri sınırlar. Önemli Doğa Alanı (ÖDA), Gediz Nehri'nin dar bir boğazdan geçtikten sonra ulaştığı ovanın batı kesimini, kıyıdaki sulak alanları ve ovadaki alçak tepeleri içerir. Gediz'in denize döküldüğü yerin güneyinde ince uzun ve karaya paralel kordonlarla denizden ayrılmış lagünler (Homa, Çilazmak, Kırdeniz), tuzlu bataklıklar ve aktif olarak üretim yapılan tuzlalar yer alır. Kırdeniz Dalyanı kıyısında yükseklikleri 50-100 metre arasında değişen Üç Tepeler (Lodos, Orta, Poyraz) ve bunun arkasındaki bölgede Taşlı Tepeler uzanmaktadır.

Habitatlar ve Alan Kullanımı
Gediz Deltası, tuzlu, tatlı ve acı su ekosistemlerini içermektedir. Delta - deniz sınırının büyük kısmı üzeri deniz börülceleri (Salicornia) ve midye kabuklarıyla kaplı kum bantlarından oluşur. Kum bantlarının ardında lagünler veya geniş tuzcul kıyı çayırları uzanır. Tuzcul çayırların kıyı kesiminde Arthrocnema-Halocnemetum strobilacei birliği, daha iç kesimlerde ise ılgın (Tamarix) ve Limonium sp. toplulukları yer alır. Tuzcul alana tatlı su girişinin yüksek olduğu noktalarda küçük sazlık alanlar ve kındıralarla (Juncus) kaplı geçici sulak çayırlar bulunur. Tepeler genellikle garig ile örtülüdür. Bunun dışında ÖDA'da geniş tarım alanları, ağaçlandırma sahaları ve bahçeler bulunur. Gediz nehri boyunca iyi korunmuş galeri ormanları uzanmaktadır. Ege kıyılarındaki en önemli tarımsal alanlardan biri olan deltanın özellikle Menemen Ovası olarak bilinen kısmı son derece verimli tarım arazilerine sahiptir.

Deltadaki geniş çayırlar küçükbaş ve büyükbaş hayvanların yetiştirilmesi için mera olarak kullanılır. Deltada ekonomik değeri olan birçok balık bulunur. Homa Dalyanı, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi tarafından balık üretimi amacıyla işletilmektedir. Bölgede çok sayıda kıyı balıkçısı da bulunmaktadır. Çamaltı Tuzlası'nda Binbir Gıda Anonim Şirketi tarafından yılda 600 bin ton civarında tuz üretilmektedir. 1863 yılında İtalyan yatırımcıların başlattığı tuz üretimi halen kapasitesini arttırarak devam etmektedir. Deltadaki tuzcul düzlüklerinin doldurulması sonucunda İzmir Atatürk Organize Sanayi kurulmuştur. ÖDA'nın güneyinde iki askeri havaalanı bulunmaktadır. 2004 yılında askeri uçuşların rotası değiştirilmiştir.

Biyolojik Çeşitlilik
Kuşlar açısından büyük önem taşıyan delta, kuş biyoçeşitliliğinin en fazla olduğu alanlardan bir tanesidir. Deltada bugüne kadar 298 kuş türü gözlemlenmiştir. Kış aylarında delta yaklaşık 80 bin kuşa ev sahipliği yapar. Tepeli pelikan (Pelecanus crispus), küçük kerkenez (Falco naumanni), mahmuzlu kızkuşu (Vanellus spinosus), karagagalı sumru (Sterna sandvicensis), akçacılıbıt (Charadrius alexandrinus), ve kocagöz (Burhinus oedicnemus) gibi Bern Sözleşmesi kapsamında kesin korunacak türler sınıfındaki kuş türleri alanda üremektedir. Gediz Deltası flamingonun (Phoenicopterus roseus) ülkemizdeki iki önemli üreme alanından biridir. Ayrıca özellikle Doğu Avrupa'da yaşayan su kuşları için sahip olduğu uygun iklim koşulları ve beslenme alanları nedeniyle önemli bir kışlama ve konaklama alanıdır. Gediz Deltası'nda ayrıca çakal (Canis aureus), tilki (Vulpes vulpes), yaban domuzu (Sus scrofa), yaban tavşanı (Lepus europaeus) ve Akdeniz foku (Monachus monachus) gibi memeli yaban hayvanları da yaşamaktadır. İçsu balıkları için de önemli olan alanda ülkemize endemik Ladigesocypris irideus içsu balığı korumada öncelikli bir türdür.